Fizjoterapia w leczeniu rwy kulszowej
Rwa kulszowa to powszechna dolegliwość, która dotyka wielu ludzi na całym świecie1. Charakteryzuje się bólem, który promieniuje wzdłuż nerwu kulszowego, zaczynając się w dolnej części pleców, przechodząc przez pośladki i schodząc w dół nogi2. Ból ten może być ostry, piekący lub tępy i często towarzyszą mu inne objawy, takie jak drętwienie, mrowienie lub osłabienie mięśni2. W niniejszym artykule, omówione zostaną przyczyny rwy kulszowej, jej objawy oraz skuteczność fizjoterapii w leczeniu tej dolegliwości. Szczególny nacisk położymy na metody takie jak metoda McKenziego, suche igłowanie, terapia manualna, elektroigłoterapia EDN i ćwiczenia.
Opis choroby
Rwa kulszowa to termin opisujący zespół objawów, a nie konkretną chorobę3. Występuje, gdy nerw kulszowy, największy nerw w ciele człowieka, jest uciskany lub podrażniony3. Nerw kulszowy zaczyna się w dolnej części pleców i biegnie przez pośladki w dół tylnej części nogi2. Odpowiada za czucie w nogach, aż do palców2. Ból, osłabienie i inne dolegliwości pojawiają się, gdy nerw ten jest uciskany2. Rwa kulszowa występuje najczęściej u osób w czwartej dekadzie życia4. Szacuje się, że w ciągu całego życia problem ten dotyka od 10% do 40% populacji4.
Przyczyny rwy kulszowej
Istnieje wiele czynników, które mogą prowadzić do ucisku nerwu kulszowego i wystąpienia rwy kulszowej. Najczęstszą przyczyną jest przepuklina dysku, czyli wypadnięcie jądra miażdżystego poza pierścień włóknisty krążka międzykręgowego3. Do innych przyczyn należą:
Zwężenie kanału kręgowego (stenoza lędźwiowa), które uciska korzenie nerwowe3.
Zespół ogona końskiego, rzadki, ale poważny typ stenozy lędźwiowej3.
Spondyloliza, czyli przesunięcie jednego kręgu do przodu względem kręgu poniżej3.
Uraz pleców3.
Zwyrodnienie kręgosłupa, które może prowadzić do ucisku na nerwy3.
Zapalenie stawów2.
Zespół mięśnia gruszkowatego5.
Uraz miednicy5.
Guzy5.
Ciąża5.
Do czynników ryzyka wystąpienia rwy kulszowej zaliczamy: 1
Wiek: osoby w wieku 20-50 lat są najbardziej narażone na przepuklinę dysku.
Otyłość: nadwaga zwiększa obciążenie kręgosłupa.
Zawód: praca wymagająca skręcania pleców, dźwigania ciężarów lub długotrwałego prowadzenia pojazdów może zwiększać ryzyko wystąpienia rwy kulszowej.
Długotrwałe siedzenie: osoby, które dużo siedzą lub mało się ruszają, są bardziej narażone na rozwój przepukliny dysku.
Cukrzyca: ta choroba zwiększa ryzyko uszkodzenia nerwów.
Diagnoza rwy kulszowej
Rozpoznanie rwy kulszowej opiera się na badaniu klinicznym, które obejmuje wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz testy neurologiczne3. Lekarz może zapytać o charakter bólu, jego lokalizację, czas trwania i czynniki nasilające dolegliwości2. W badaniu fizykalnym ocenia się postawę ciała, zakres ruchu kręgosłupa i stawów biodrowych, siłę mięśniową oraz czucie w nogach2. Dodatkowo wykonuje się testy prowokacyjne, takie jak test uniesienia prostej nogi (SLR) lub test skrzyżowany SLR, które mogą pomóc w potwierdzeniu diagnozy2. W niektórych przypadkach, aby wykluczyć inne schorzenia lub określić stopień uszkodzenia nerwu, lekarz może zlecić badania obrazowe, takie jak zdjęcie rentgenowskie, tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI)3.
Powikłania rwy kulszowej
W większości przypadków rwa kulszowa ustępuje samoistnie lub po zastosowaniu leczenia zachowawczego4. Jednak w niektórych przypadkach nieleczona rwa kulszowa może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:
Nasilający się ból.
Przewlekłe parestezje (drętwienie, mrowienie) w nodze.
Osłabienie siły mięśniowej w nodze.
Utrata kontroli nad czynnościami fizjologicznymi, takimi jak oddawanie moczu lub stolca.
Trwałe uszkodzenie nerwu4.
Samodzielna opieka i profilaktyka
W łagodnych przypadkach rwy kulszowej można stosować środki samoopieki, takie jak: 3
Okłady z lodu lub ciepła w celu zmniejszenia bólu i stanu zapalnego.
Leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, takie jak ibuprofen lub paracetamol.
Delikatne rozciąganie mięśni pleców i nóg.
Unikanie czynności nasilających ból.
Aby zapobiec rwie kulszowej lub zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia, warto: 3
Regularnie ćwiczyć, aby wzmocnić mięśnie pleców i brzucha.
Utrzymywać prawidłową postawę ciała podczas siedzenia, stania i chodzenia.
Unikać dźwigania ciężarów w nieprawidłowy sposób.
Utrzymywać prawidłową masę ciała.
Rzucić palenie.
Dodatkowo, ważne jest, aby stosować odpowiednią ergonomię podczas podnoszenia ciężarów, schylając się z ugiętymi kolanami i prostym tułowiem7. Należy również unikać długotrwałego stania lub siedzenia w jednej pozycji, aby zapobiec zmęczeniu mięśni7.
Skuteczność fizjoterapii w leczeniu rwy kulszowej
Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu rwy kulszowej. Różne metody fizjoterapeutyczne mogą być stosowane w celu złagodzenia bólu, poprawy funkcji i przyspieszenia powrotu do zdrowia. Poniżej zostanie omówiona skuteczność niektórych z nich.
Metoda McKenziego
Metoda McKenziego, znana również jako Mechaniczna Diagnoza i Terapia (MDT), to system klasyfikacji i leczenia schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego, w tym rwy kulszowej8. Opiera się na założeniu, że większość dolegliwości bólowych kręgosłupa ma podłoże mechaniczne i można je leczyć poprzez odpowiednie ćwiczenia i korekcję postawy9.
Zasady metody McKenziego:
Metoda McKenziego kładzie nacisk na samoleczenie i edukację pacjenta8. Terapeuta uczy pacjenta rozpoznawać czynniki wywołujące i nasilające ból, a następnie dobiera odpowiednie ćwiczenia, które mają na celu centralizację bólu, czyli przesunięcie go z kończyny dolnej w kierunku kręgosłupa8. Ćwiczenia te są wykonywane w określonych pozycjach i kierunkach, a ich intensywność jest stopniowo zwiększana8.
Skuteczność metody McKenziego:
Badania kliniczne wykazały wysoką skuteczność metody McKenziego w leczeniu rwy kulszowej10. W jednym z badań pacjenci z rwą kulszową, którzy byli leczeni metodą McKenziego w połączeniu z terapią interferencyjną, odczuwali większą ulgę w bólu, zwiększony zakres ruchu w odcinku lędźwiowym i poprawę szybkości chodzenia w porównaniu z pacjentami, którzy otrzymywali tylko terapię interferencyjną10. Inne badanie wykazało, że metoda McKenziego jest skuteczna w zmniejszaniu bólu w krótkim okresie i poprawie funkcji w długim okresie u pacjentów z przewlekłym bólem krzyża11.
Suche igłowanie
Suche igłowanie to technika terapeutyczna, która polega na wprowadzeniu cienkich igieł do określonych punktów spustowych w mięśniach12. W odróżnieniu od akupunktury, suche igłowanie opiera się na zachodniej wiedzy anatomicznej i neurofizjologicznej13.
Mechanizm działania suchego igłowania:
Suche igłowanie działa poprzez stymulację receptorów nerwowych w mięśniach, co prowadzi do rozluźnienia napięcia mięśniowego, zmniejszenia bólu i poprawy krążenia13. Dodatkowo, suche igłowanie może wywołać tzw. "local twitch response", czyli mimowolne skurcze mięśni, które przyczyniają się do dezaktywacji punktów spustowych12.
Skuteczność suchego igłowania:
Badania sugerują, że suche igłowanie jest skuteczną metodą leczenia przewlekłej rwy kulszowej12. W jednym z badań suche igłowanie w połączeniu z rozciąganiem poprawiło objawy kliniczne i koordynację mięśni u pacjentów z rwą kulszową13. W innym badaniu suche igłowanie okazało się bardziej skuteczne niż konwencjonalne metody leczenia w zmniejszaniu bólu i promowaniu długotrwałych efektów u pacjentów z objawami rwy kulszowej12. Co ważne, suche igłowanie może prowadzić do uwolnienia endorfin, naturalnych substancji przeciwbólowych, co jest szczególnie korzystne dla osób z rwą kulszową12.
Terapia manualna
Terapia manualna to forma fizjoterapii, która obejmuje techniki manualne stosowane w celu zmniejszenia bólu, poprawy funkcji i promowania gojenia14. W leczeniu rwy kulszowej terapia manualna może obejmować masaż, mobilizację stawów i manipulacje kręgosłupa14.
Techniki terapii manualnej:
Masaż tkanek miękkich: ma na celu rozluźnienie napiętych mięśni, poprawę krążenia i zmniejszenie stanu zapalnego14.
Mobilizacja stawów: polega na przywracaniu prawidłowej ruchomości stawów poprzez delikatne ruchy i ucisk14.
Manipulacje kręgosłupa: to techniki manualne mające na celu przywrócenie prawidłowego ustawienia kręgów i zmniejszenie ucisku na nerwy14.
Skuteczność terapii manualnej:
Badania wykazały, że terapia manualna jest skuteczna w zmniejszaniu bólu i poprawie funkcji u pacjentów z rwą kulszową14. W jednym z badań terapia manualna okazała się równie skuteczna jak inne metody leczenia, takie jak terapia ruchowa i operacja14. Terapia manualna może pomóc w rozluźnieniu napiętych mięśni, poprawie krążenia i zmniejszeniu stanu zapalnego14.
Elektroigłoterapia EDN
Elektroigłoterapia EDN, zwana również elektroakupunkturą, to technika, która łączy tradycyjną akupunkturę z zastosowaniem prądu elektrycznego o niskim natężeniu15.
Mechanizm działania elektroigłoterapii EDN:
Elektroigłoterapia EDN działa poprzez stymulację punktów akupunkturowych, co prowadzi do pobudzenia nerwów i przepływu krwi w skórze, stawach i mięśniach15. Prąd elektryczny wzmacnia działanie igieł, zwiększając efektywność terapii15. W przypadku rwy kulszowej elektroigłoterapia EDN może pomóc w zmniejszeniu bólu, poprawie funkcji mięśni i przyspieszeniu gojenia nerwu kulszowego15.
Skuteczność elektroigłoterapii EDN:
Badania wykazały, że elektroigłoterapia EDN jest skuteczna w leczeniu rwy kulszowej16. W jednym z badań elektroigłoterapia EDN znacząco zmniejszyła ból i poprawiła funkcję u pacjentów z przewlekłą rwą kulszową w porównaniu z pacjentami, którzy otrzymywali pozorowaną elektroakupunkturę17. Elektroigłoterapia EDN może również pomóc w poprawie mobilności kręgosłupa i jakości życia18. Należy jednak pamiętać, że elektroigłoterapia EDN może pomóc w poprawie aktywacji i kontroli mięśni, ale może nie w pełni przywrócić siłę w przypadkach poważnego uszkodzenia nerwów19.
Ćwiczenia
Ćwiczenia odgrywają ważną rolę w leczeniu rwy kulszowej20. Regularne ćwiczenia pomagają wzmocnić mięśnie, które wspierają kręgosłup, poprawić elastyczność i zmniejszyć sztywność20. Ćwiczenia aerobowe o niskim wpływie, takie jak spacery, pływanie lub jazda na rowerze, mogą również pomóc w łagodzeniu bólu rwy kulszowej20.
Rodzaje ćwiczeń:
W leczeniu rwy kulszowej stosuje się różne rodzaje ćwiczeń: 21
Ćwiczenia rozciągające: mają na celu rozluźnienie napiętych mięśni, takich jak mięśnie pośladkowe, kulszowo-goleniowe i gruszkowaty.
Ćwiczenia wzmacniające: wzmacniają mięśnie stabilizujące kręgosłup, takie jak mięśnie brzucha, grzbietu i pośladków.
Ćwiczenia aerobowe: poprawiają krążenie, wydolność i ogólną kondycję fizyczną.
Skuteczność ćwiczeń:
Badania wykazały, że ćwiczenia są skuteczne w leczeniu rwy kulszowej21. W jednym z badań pacjenci z rwą kulszową, którzy uczestniczyli w programie ćwiczeń, odczuwali mniejszy ból i poprawę funkcji w porównaniu z pacjentami, którzy nie ćwiczyli21. Ćwiczenia mogą również pomóc w zapobieganiu nawrotom bólu7. Ważną rolę w terapii ruchowej odgrywa również kinesjofobia, czyli lęk przed ruchem19. Fizjoterapeuta powinien uwzględnić ten aspekt w planie leczenia i edukować pacjenta na temat bezpieczeństwa i korzyści płynących z aktywności fizycznej19.
Wnioski
Rwa kulszowa to częsta dolegliwość, która może powodować znaczny ból i dyskomfort. Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu rwy kulszowej, oferując szereg metod, które mogą pomóc w złagodzeniu bólu, poprawie funkcji i przyspieszeniu powrotu do zdrowia. Metoda McKenziego, suche igłowanie, terapia manualna, elektroigłoterapia EDN i ćwiczenia to tylko niektóre z metod fizjoterapeutycznych, które okazały się skuteczne w leczeniu rwy kulszowej.
Należy pamiętać, że rwa kulszowa może mieć różne przyczyny i objawy, dlatego ważne jest, aby skonsultować się z fizjoterapeutą w celu ustalenia indywidualnego planu leczenia. Wczesna interwencja i odpowiednio dobrane metody fizjoterapeutyczne mogą znacznie zmniejszyć ból, poprawić funkcję i zapobiec powikłaniom.
Autor jest Certyfikowanym Terapeutą Metody McKenzie (Cert.MDT) i posiada wieloletnie doświadczenie w stosowaniu tej metody, a także absolwentem podyplomowych szkoleń w zakresie suchego igłowania.
Źródła
1. Sciatica - Symptoms and causes - Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sciatica/symptoms-causes/syc-20377435
2. Sciatica > Fact Sheets > Yale Medicine, https://www.yalemedicine.org/conditions/sciatica
3. Sciatica: Causes, symptoms, treatments, and more - MedicalNewsToday, https://www.medicalnewstoday.com/articles/7619
4. Sciatica - StatPearls - NCBI Bookshelf, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507908/
5. Sciatica – Symptoms and Causes - Penn Medicine,, https://www.pennmedicine.org/for-patients-and-visitors/patient-information/conditions-treated-a-to-z/sciatica
6. Sciatica: What It Is, Causes, Symptoms, Treatment & Pain Relief - Cleveland Clinic, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12792-sciatica
7. Sciatica Exercises for Sciatica Pain Relief - Spine-health, https://www.spine-health.com/wellness/exercise/sciatica-exercises-sciatica-pain-relief
8. McKenzie Method - Physiopedia, https://www.physio-pedia.com/McKenzie_Method
9. What is the McKenzie Method? | The McKenzie Institute International®, https://www.mckenzieinstitute.org/patients/what-is-the-mckenzie-method/
10. The Mckenzie Methodwith Interferential Therapy on Acute Low Back Pain (Sciatica) Patients: A Randomised Controlled Clinical Trial, https://medicopublication.com/index.php/ijpot/article/download/20425/17160/42873
11. The effectiveness of McKenzie method compared to manual therapy for treating chronic low back pain: a systematic review - PMC - PubMed Central, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6944795/
12. Is Dry Needling an Effective Treatment for Sciatica? - Backcountry Physical Therapy, https://backcountry.physio/is-dry-needling-an-effective-treatment-for-sciatica/
13. Is Dry Needling An Effective Treatment For Sciatica? | Border TSBorder Therapy, https://www.bordertherapy.com/is-dry-needling-an-effective-treatment-for-sciatica/
14. Sciatica can be a painful and debilitating condition, but it can be ..., https://www.emeryphysicaltherapy.com/blog/LATEST-RESEARCH-ON-SCIATICA~14228.html
15. Acupuncture for Sciatica |,https://www.acupuncturemesa.com/acupuncture-for-sciatica/
16. Electroacupuncture alleviates sciatic nerve injury and inhibits autophagy in rats - PubMed, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39340157/
17. Acupuncture for sciatica pain: Is it an effective therapeutic tool? - MedicalNewsToday, https://www.medicalnewstoday.com/articles/acupuncture-can-help-relieve-sciatica-pain-new-evidence-confirms
18. Acupuncture For Sciatica: Does It Really Work? - Harley Street Specialist Hospital,https://hssh.health/blog/acupuncture-for-sciatica-does-it-really-work/
19. Effects of Neurodynamics Along With Conventional Exercises on Sciatica Patients: A Single-Blinded Randomized Clinical Trial - PMC, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11151706/
20. Sciatica - Exercises for Pain Relief - WebMD, https://www.webmd.com/pain-management/sciatica-exercises-pain-relief
21. Stretches and Exercises to Ease Sciatica Pain, from a PT | HSS, https://www.hss.edu/article_sciatica-stretches.asp