Fizjoterapia w leczeniu dyskopatii - wiodąca rola w powrocie do zdrowia
"...badania wskazują, że zaledwie 3% pacjentów z dyskopatią poddaje się operacji"
Dyskopatia, czyli wypadnięcie jądra miażdżystego krążka międzykręgowego, to częsta dolegliwość, która dotyka osoby w różnym wieku. Charakteryzuje się bólem, drętwieniem i osłabieniem, które mogą promieniować do kończyn. Co ciekawe, ból pleców jest jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie, a w wielu przypadkach nie udaje się zidentyfikować konkretnej przyczyny dolegliwości 1. Chociaż w niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna, fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu dyskopatii. Szacuje się, że około 90% pacjentów z dyskopatią doświadcza ustąpienia objawów bez konieczności interwencji chirurgicznej 2. Fizjoterapia pomaga złagodzić objawy, przywrócić funkcjonalność kręgosłupa i zapobiec nawrotom dolegliwości. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że fizjoterapia nie "naprawia" samego krążka międzykręgowego, ale koncentruje się na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia 3.
Fizjoterapia i inne metody leczenia zachowawczego
Fizjoterapia w leczeniu dyskopatii to holistyczne podejście, które obejmuje szereg technik i metod terapeutycznych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta. Nie ogranicza się ona jedynie do wzmacniania mięśni i masażu. Oprócz fizjoterapii, w leczeniu zachowawczym dyskopatii stosuje się również:
Farmakoterapię: Leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i rozluźniające mięśnie pomagają złagodzić ból i zmniejszyć stan zapalny.
Iniekcje: W niektórych przypadkach stosuje się iniekcje przezotworowe, wewnątrzdyskowe, zewnątrzoponowe doogonowe, które polegają na podaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych bezpośrednio w okolicę chorego krążka międzykręgowego, do przestrzeni wokół uciskanego korzenia nerwowego lub w okolicę kości guzicznej. Iniekcje te, takie jak epiduralne zastrzyki steroidowe, mogą przynieść krótkotrwałą ulgę w bólu, zwłaszcza w przypadku rwy kulszowej 25. Należy jednak pamiętać, że nie są one rozwiązaniem długoterminowym i mogą wiązać się z pewnym ryzykiem powikłań 26.
Metody małoinwazyjne: Do metod małoinwazyjnych zalicza się między innymi nukleoplastykę, w której do jądra miażdżystego wprowadza się specjalną igłę i za pomocą lasera lub fal radiowych zmniejsza jego objętość, a także metody wykorzystujące substancje chemiczne, takie jak Discogel. Discogel to żel zawierający alkohol etylowy, który wstrzykuje się do jądra miażdżystego w celu jego odwodnienia i zmniejszenia przepukliny 27. Badania wskazują na skuteczność Discogelu w redukcji bólu i poprawie funkcji, a także na jego bezpieczeństwo 28.
Ważne jest, aby pamiętać, że iniekcje i metody małoinwazyjne, podobnie jak operacja, nie zwalniają z konieczności fizjoterapii. Fizjoterapia jest niezbędna do uzyskania pełnego, długotrwałego efektu leczenia, wzmocnienia mięśni stabilizujących kręgosłup i zapobiegania nawrotom dolegliwości.
Wśród stosowanych metod fizjoterapeutycznych wyróżnić można:
Terapię manualną, która ma na celu przywrócenie prawidłowej ruchomości kręgosłupa i stawów obwodowych.
Ćwiczenia terapeutyczne, mające na celu wzmocnienie mięśni stabilizujących kręgosłup, poprawę elastyczności i koordynacji ruchowej.
Fizykoterapię, która wykorzystuje różne formy energii fizycznej, takie jak ciepło, zimno, prąd czy ultradźwięki, w celu zmniejszenia bólu i stanu zapalnego.
Edukację pacjenta, która ma na celu nauczenie go prawidłowych nawyków posturalnych, ergonomii pracy i technik radzenia sobie z bólem.
Fizjoterapia stymuluje naturalne procesy naprawcze organizmu. Jednym z kluczowych elementów tych procesów jest działanie makrofagów, komórek układu odpornościowego, które odgrywają ważną rolę w gojeniu się ran i regeneracji tkanek 4. W kontekście dyskopatii, makrofagi biorą udział w usuwaniu uszkodzonych fragmentów krążka międzykręgowego, zmniejszaniu stanu zapalnego i stymulowaniu procesów naprawczych 5.
W procesie fizjoterapii wykorzystuje się różnorodne techniki, takie jak:
Masaż głęboki: Skupia się na uwalnianiu napięcia i skurczów głębokich mięśni, co ogranicza ruchomość w obszarze objętym dyskopatią 6.
Terapia ciepłem i zimnem: Fizjoterapeuta może naprzemiennie stosować ciepło i zimno w celu uzyskania najlepszych rezultatów. Ciepło poprawia przepływ krwi do chorego obszaru, co przyspiesza gojenie, a zimno zmniejsza ból, stan zapalny i skurcze mięśni 6.
Hydroterapia: Polega na biernym relaksie w ciepłej wodzie, co pomaga rozluźnić mięśnie i łagodnie złagodzić ból 6.
Ważnym aspektem fizjoterapii jest również terapia manualna, która obejmuje techniki takie jak trakcja kręgosłupa, mobilizacje stawów, techniki nerwowo-mięśniowe - neuromobilizacje, masaż poprzeczny, manipulacje7.
Rehabilitacja przy dyskopatii zazwyczaj przebiega w kilku fazach 8:
Łagodzenie bólu i zabezpieczenie przed progresją uszkodzenia: poprzez połączenie fizykoterapii (wykorzystującej lasery, prądy, ultradźwięki i pole magnetyczne, impulsowy DKF ) z metodą McKenziego, która opiera się na odpowiednio dobranym ruchu i edukacji pacjenta w zakresie prawidłowych, codziennych wzorców ruchowych.
Przywracanie mobilności: W miarę ustępowania bólu, fizjoterapia koncentruje się na przywracaniu zakresu ruchu i elastyczności. Delikatne rozciąganie i ćwiczenia o niskim obciążeniu pomagają poprawić elastyczność kręgosłupa i zmniejszyć sztywność.
Ćwiczenia wzmacniające: Gdy pacjent jest w stanie poruszać się bardziej komfortowo, wprowadzane są ćwiczenia wzmacniające, aby wesprzeć kręgosłup i zapobiec przyszłym problemom. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie core są szczególnie ważne, ponieważ pomagają stabilizować kręgosłup i zmniejszyć obciążenie krążków międzykręgowych.
Trening funkcjonalny i profilaktyka: Ostatnia faza obejmuje trening funkcjonalny, który pomaga pacjentowi powrócić do codziennych czynności. Terapeuta udziela również wskazówek dotyczących prawidłowej mechaniki ciała i postawy, aby zapobiec przyszłym incydentom.
Należy pamiętać, że fizjoterapia powinna być kompleksowa i uwzględniać również problemy w sąsiednich obszarach, które mogły przyczynić się do powstania dyskopatii 7.
Skuteczność fizjoterapii potwierdzona badaniami
Badania kliniczne potwierdzają skuteczność fizjoterapii w leczeniu dyskopatii. Metaanaliza przeprowadzona w 2021 roku wykazała znaczną redukcję bólu i poprawę funkcjonalności u pacjentów z dyskopatią lędźwiową poddawanych fizjoterapii 9. Inne badania wskazują na poprawę w zakresie bólu, stanu funkcjonalnego i zakresu ruchu kręgosłupa lędźwiowego już po 2-6 tygodniach ukierunkowanej fizjoterapii 10. Co więcej, wiele osób z dyskopatią z czasem nie wykazuje żadnych dowodów na obecność przepukliny na badaniach obrazowych, co podkreśla naturalną zdolność organizmu do gojenia 11. Czas powrotu do zdrowia jest zróżnicowany i zależy od indywidualnego przypadku, ale zazwyczaj poprawa jest widoczna w ciągu kilku tygodni, a pełny powrót do zdrowia może zająć kilka miesięcy 12.
Wśród metod fizjoterapeutycznych o udowodnionej skuteczności w leczeniu dyskopatii wymienić można:
Terapię ruchową, która obejmuje ćwiczenia wzmacniające, rozciągające i stabilizujące kręgosłup.
Metodę McKenziego, która opiera się na indywidualnym doborze ćwiczeń w zależności od kierunku preferencji ruchowej pacjenta. W metodzie McKenziego kluczowe jest unikanie ruchów, które nasilają objawy, a skupienie się na tych, które przynoszą ulgę 13.
Suche igłowanie, które polega na wprowadzeniu cienkich igieł w określone punkty ciała w celu zmniejszenia bólu i napięcia mięśniowego.
Fizykoterapię, która wspomaga proces leczenia poprzez zmniejszenie bólu i stanu zapalnego.
Edukacja pacjenta – klucz do trwałości efektów
Edukacja pacjenta odgrywa istotną rolę w leczeniu dyskopatii i zapobieganiu nawrotom dolegliwości. Pacjenci, którzy są świadomi swojej choroby, jej przyczyn i sposobów radzenia sobie z nią, mają większe szanse na powrót do pełnej sprawności i uniknięcie ponownego urazu. Edukacja obejmuje między innymi naukę prawidłowych nawyków posturalnych, ergonomii pracy, technik podnoszenia ciężarów i ćwiczeń profilaktycznych 14. Ważne jest, aby edukować pacjentów na temat prawidłowych technik podnoszenia, unikania skręcania i zginania tułowia podczas podnoszenia ciężarów, aby zapobiec dyskopatii 15. Należy również pamiętać, że ból pleców często jest powiązany z problemami ze zdrowiem psychicznym, takimi jak depresja czy lęk, i te problemy również powinny być odpowiednio adresowane 16. Badania wskazują, że edukacja pacjentów może znacząco wpłynąć na zmniejszenie ryzyka nawrotów dyskopatii 16.
Leczenie zachowawcze dyskopatii poprzez fizjoterapię wykorzystuje naturalne mechanizmy naprawcze organizmu, wykraczając znacznie poza samo wzmacnianie mięśni. Metody takie jak dry needling czy elektro-dry-needling a także zabiegi fizykalne stymulują złożone procesy fizjologiczne, prowadząc do normalizacji środowiska chemicznego w tkankach, przywrócenia homeostazy oraz poprawy wzorców aktywacji mięśniowej.
Skuteczność metod fizjoterapii wynika z ich zdolności do aktywacji naturalnych procesów regeneracyjnych poprzez:
zwiększenie miejscowego przepływu krwi
redukcję stanu zapalnego
normalizację napięcia mięśniowego
modulację przewodnictwa nerwowego
Chirurgia – ostateczność, nie reguła
Chociaż fizjoterapia jest zazwyczaj pierwszą linią leczenia dyskopatii, w niektórych przypadkach konieczna może być interwencja chirurgiczna. Dzieje się tak zazwyczaj wtedy, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, a pacjent nadal odczuwa silny ból lub doświadcza objawów neurologicznych.
Należy jednak pamiętać, że operacja kręgosłupa wiąże się z pewnym ryzykiem powikłań, takich jak infekcja, krwawienie, uszkodzenie nerwów czy zespół nieudanej operacji kręgosłupa (FBSS). FBSS charakteryzuje się utrzymywaniem się bólu i innych objawów pomimo interwencji chirurgicznej. Szacuje się, że FBSS dotyka od 5,4% do 8,4% pacjentów w ciągu pierwszego roku po operacji kręgosłupa 17. Inne badania wskazują na szerszy zakres – od 10% do 40% 18, a badanie ankietowe przeprowadzone wśród 1842 pacjentów wykazało, że FBSS występuje u 20,6% pacjentów po operacji lędźwiowej 20. Ważne jest, aby pacjenci mieli realistyczne oczekiwania co do operacji i byli świadomi, że ból może nie zostać całkowicie wyeliminowany 17.
Wskazania do operacji obejmują między innymi:
Silny ból, który nie ustępuje pomimo leczenia zachowawczego.
Utrzymujące się objawy neurologiczne, takie jak drętwienie, osłabienie mięśni lub zaburzenia czucia.
Zaburzenia czynności zwieraczy.
Metody operacyjne stosowane w leczeniu dyskopatii:
Mikrodiscektomia: Minimalnie inwazyjna procedura, w której usuwa się fragment krążka międzykręgowego, który uciska nerw 21. Około 90% operacji dyskopatii to właśnie mikrodiscektomie 22.
Laminektomia: Polega na usunięciu części łuku kręgu w celu odbarczenia uciśniętych struktur nerwowych 21. Współcześnie często wykonuje się ją z użyciem mikroskopu, co minimalizuje uszkodzenia tkanek 22.
Fuzja kręgosłupa: Zespolenie sąsiednich kręgów w celu stabilizacji kręgosłupa 21. Choć skuteczna w redukcji bólu, może ograniczać ruchomość kręgosłupa.
Wymiana krążka międzykręgowego na sztuczny implant: Nowoczesna metoda leczenia dyskopatii, która ma na celu zachowanie ruchomości kręgosłupa 22.
Oprócz wymienionych wyżej metod, istnieją również inne techniki chirurgiczne, takie jak discektomia endoskopowa, discektomia rurowa, przezskórna laserowa dekompresja krążka międzykręgowego i foraminotomia transforaminalna 23.
Czynniki ryzyka nawrotu dyskopatii po operacji obejmują: wysokość krążka, palenie tytoniu, cukrzycę, typ przepukliny (podwięzadłowa) i zmiany Modic 24.
Ryzyko wystąpienia zespołu nieudanej operacji kręgosłupa (Failed Back Surgery Syndrome - FBSS) różni się w zależności od złożoności zabiegu - przy prostszych zabiegach jak mikrodyscektomia wynosi 19-25%, natomiast przy bardziej skomplikowanych operacjach, takich jak stabilizacja kręgosłupa, ryzyko wzrasta do 30-46%.
Fizjoterapia – pierwsza linia leczenia
Fizjoterapia jest zalecana jako pierwsza linia leczenia dyskopatii ze względu na swoją skuteczność, bezpieczeństwo i brak inwazyjności. W większości przypadków pozwala ona na złagodzenie objawów, przywrócenie funkcjonalności kręgosłupa i uniknięcie operacji. Badania wskazują, że wczesne rozpoczęcie fizjoterapii może zapobiec dalszemu pogorszeniu stanu pacjenta i przyspieszyć powrót do zdrowia 3. Wczesna interwencja fizjoterapeutyczna może również zmniejszyć potrzebę wykonywania zaawansowanych badań obrazowych, iniekcji, operacji i stosowania opioidów, co przekłada się na niższe koszty leczenia 11.
Wnioski
Dyskopatia to poważna dolegliwość, która może znacząco wpłynąć na jakość życia pacjenta. Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu dyskopatii, oferując szeroki wachlarz metod terapeutycznych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta. Skuteczność fizjoterapii potwierdzona jest badaniami klinicznymi. Edukacja pacjenta jest istotnym elementem procesu leczenia, który pozwala na zmniejszenie ryzyka nawrotów dolegliwości. Chociaż w niektórych przypadkach konieczna może być interwencja chirurgiczna, fizjoterapia pozostaje pierwszą linią leczenia dyskopatii, oferując skuteczną i bezpieczną alternatywę dla operacji.
W przypadku wystąpienia objawów dyskopatii, zaleca się skonsultowanie z fizjoterapeutą w celu uzyskania profesjonalnej porady i rozpoczęcia odpowiedniego leczenia.
Autor jest absolwentem podyplomowych kursów w zakresie Terapii Manualnej – metoda Ackermanna, Funkcjonalna Osteopatia i Integracja (FOI), Nieinwazyjna Medycyna Ortopedyczna (IAOM), Metody McKenziego, Suche igłowanie (Dry Needling).
Źródła
1. Failed Back Surgery Syndrome: No Longer a Surgeon's Defeat—A Narrative Review - MDPI, https://www.mdpi.com/1648-9144/59/7/1255
2. Impact of Active Physiotherapy Rehabilitation on Pain and Global and Functional Improvement 1–2 Months after Lumbar Disk Surgery: A Systematic Review and Meta-Analysis - MDPI, https://www.mdpi.com/2227-9032/10/10/1943
3. Can Physical Therapy Fix a Herniated Disc? | The Jackson Clinics, https://thejacksonclinics.com/herniated-disc/
4. The Role of Macrophages in Acute and Chronic Wound Healing and Interventions to Promote Pro-wound Healing Phenotypes - Frontiers, https://www.frontiersin.org/journals/physiology/articles/10.3389/fphys.2018.00419/full
5. Role of Macrophages in Wound Healing - PMC - PubMed Central, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9732901/
6. How Effective is Physical Therapy For Herniated Disc? - Spine & Rehab Group, https://www.thespineandrehabgroup.com/can-physical-therapy-resolve-herniated-disc-pain
7. Physical Therapy for Treating Herniated Disc | VSI - Virginia Spine Institute, https://www.spinemd.com/resources/blog/treating-a-herniated-disc-with-physical-therapy/
8. Herniated Disc Physical Therapy: What to Expect and Exercises - Verywell Health, https://www.verywellhealth.com/herniated-disc-physical-therapy-5188798
9. A systematic review and meta-analysis on the efficacy of physiotherapy intervention in management of lumbar prolapsed intervertebral disc - PMC - PubMed Central, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7934127/
10. How Effective Is Physical Therapy for Herniated Disc?, https://www.scottsdaleptperformance.com/how-effective-is-physical-therapy-for-herniated-disc/
11. The Herniated Disc: What You Need to Know About the Most Misunderstood Back Injury, https://www.therapeuticassociates.com/the-herniated-disc-what-you-need-to-know-about-the-most-misunderstood-back-injury/
12. Physical Therapy for Herniated Disc Pain | Mass General Brigham, https://www.massgeneralbrigham.org/en/about/newsroom/articles/herniated-disc-pain
13. The Role of Physical Therapy in Lumbar Disc Herniation Recovery - Bradley D. Ahlgren, MD, https://www.ahlgrenspinemd.com/2023/10/20/the-role-of-physical-therapy-in-lumbar-disc-herniation-recovery/
14. Herniated disk - Symptoms and causes - Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/herniated-disk/symptoms-causes/syc-20354095
15. A Patient's Guide to Lumbar Disc Herniation - Patient Education | Concord Orthopaedics, https://www.concordortho.com/patient-resources/patient-education/topic/e823ebc7486389d4e332f47be29059e6
16. Management of Lumbar Disc Herniation: A Systematic Review - PMC, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10683841/
17. Information on Failed back surgery syndrome. - Joint Rehab and Sports Medical Center, https://jointrehab.com/how-successful-is-spinal-surgery/
18. pmc.ncbi.nlm.nih.gov, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5388346/#:~:text=Previous%20reports%20have%20stated%20that,patients%20who%20undergo%20back%20surgery.&text=However%2C%20most%20prevalence%20rates%20were,or%20the%20rate%20of%20reoperation.
19. Failed Back Surgery Syndrome: When The Pain Comes Back - Penn Medicine, https://www.pennmedicine.org/updates/blogs/neuroscience-blog/2018/september/failed-back-surgery-syndrome
20. Prevalence, characteristics, and burden of failed back surgery, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5388346/
21. Herniated disk - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/herniated-disk/diagnosis-treatment/drc-20354101
22. 11 Treatment Options for Herniated Discs - Desert Institute for Spine Care, https://www.sciatica.com/blog/11-treatment-options-for-herniated-discs/
23. Interventional Therapy and Surgical Management of Lumbar Disc Herniation in Spine Surgery: A Narrative Review, https://orthopedicreviews.openmedicalpublishing.org/article/88931-interventional-therapy-and-surgical-management-of-lumbar-disc-herniation-in-spine-surgery-a-narrative-review
24. Risk Factors and Surgical Management of Recurrent Herniation after Full-Endoscopic Lumbar Discectomy Using Interlaminar Approach - MDPI, https://www.mdpi.com/2077-0383/11/3/748
25. Efficacy of epidural steroid injection in the treatment of sciatica secondary to lumbar disc herniation: a systematic review and meta-analysis - Frontiers, https://www.frontiersin.org/journals/neurology/articles/10.3389/fneur.2024.1406504/full
26. Effectiveness of Epidural Steroid Injections for Low Back Pain | AAFP, https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2022/0700/fpin-hda-epidural-steroid-injections-low-back-pain.html
27. Evaluating the Safety and Efficacy of Discogel in the Treatment of Herniated Lumbar Disc: A Systematic Review - ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/331681040_Evaluating_the_Safety_and_Efficacy_of_Discogel_in_the_Treatment_of_Herniated_Lumbar_Disc_A_Systematic_Review
28. Intradiscal Gelified Ethanol Nucleolysis versus Endoscopic Surgery for Lumbar Disc Herniation Radiculopathy - MDPI, https://www.mdpi.com/2075-4418/13/13/2164